Historie osobiste
Gotowanie jest tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Każda rodzina ma swój własny kod kulinarny. W przypadku rodzin żydowskich wspomnienia o jedzeniu budzą szczególne emocje ze względu na wpisane w historię żydowską częste migracje, zarówno dobrowolne, jak i przymusowe. Smaki i potrawy zapamiętane z rodzinnych stron i odtwarzane w nowych miejscach wzbudzają sentyment i przypominają o domu. Opowieści o jedzeniu gotowanym przez poprzednie pokolenia często zyskują szczególny wymiar z powodu Zagłady – przywołują wspomnienia utraconego na zawsze świata.
![Dwa zwinięte naleśniki na zielonym talerzu, trzymanym przez człowieka.](/uploads/thumbs/628a8e376d44c319110932.jpg?version=1)
Blinces
Ugotuj to!
Historia rodzinnej restauracji
Aaron Ladowski wyjechał z Kielc do Toronto w 1906 roku. Tam poślubił Sarę Eichler, również imigrantkę z tej samej miejscowości. W 1912 roku wspólnie otworzyli małą piekarnię-kawiarnię, którą nazwali The United Bakers. Lokal szybko zyskał reputację miejsca, w którym serwowano potrawy przypominające utracony świat i gdzie nadal, jak niegdyś w Polsce, rozmawiało się w jidysz. Restauracja obecnie jest prowadzona przez czwarte pokolenie właścicieli United Bakers. Do dziś słynie z wysokiej jakości bezmięsnych dań tradycyjnej kuchni aszkenazyjskiej, takich jak blinces (naleśniki z serem), latkes (placki ziemniaczane), gefilte fisz i zupa grochowa.
The United Bakers
Ruth Ladovsky, restauratorka z Toronto, opowiada historię rodzinnej restauracji United Bakers, założonej w 1912 roku przez jej dziadka, Aarona Ladowskiego, imigranta z Kielc.
![](https://i3.ytimg.com/vi/w3dWgtrf0DI/maxresdefault.jpg)
![Czarno-biała fotografia. Dwóch mężczyzn siedzi na krzesłach, pomiędzy nimi stoi kobieta. Są elegancko ubrani. Pozują do zdjęcia.](/uploads/thumbs/6278d1f9bf251769849763.webp?version=1)
Aaron, Sara i Lazar Ladovski (od lewej do prawej)
Założyciele The United Bakers Restaurant, Toronto, ok. 1912.
The United Bakers Dairy Restaurant, Toronto
![Czarno-biała fotogafia. Przeszklona witryna sklepowa. W drzwiach 3 kobiety i mężczyzna w długich białych fartuchch. Pozują do zdjęcia.](/uploads/thumbs/6278d1fc4067a201584798.webp?version=1)
Restauracja United Bakers przy Spadina Avenue
Od prawej: Sara i Aaron Ladovsky – imigranci z Kielc, którzy założyli restaurację w 1912 roku. Toronto, 1920.
The United Bakers Dairy Restaurant, Toronto
Zobacz 3D
![Kobieta i dwóch mężczyzn pozują do zdjęcia. Siedzą za stołem. Na ścianie za nimi duża czarno-biała fotografia.](/uploads/thumbs/6278d1052494f090048305.webp?version=1)
Ruthie, Herman, Philip Ladovsky w The United United Bakers Dairy Restaurtant
Są to potomkowie Sary i Aarona Ladowskich – stanowią trzecie i czwarte pokolenie właścicieli The United Bakers. Toronto, 1999.
The United Bakers Dairy Restaurant, Toronto
![](/assets_front/img/211014_Od kuchni12568.webp)
Janusz Tencer, "W kuchni Mamy Soni"
Wyd. Green Gallery, Warszawa, 2005, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
W kuchni Mamy Soni
Gołda Tencer urodziła się w 1949 roku w rodzinie ocalałego z Zagłady Szmula Tencera i Soni Tencer, która przeżyła wojnę w ZSRR. Spędziła w Łodzi pierwsze 20 lat życia. W świeckim domu Tencerów żywe były żydowskie tradycje kulinarne. Więcej wspomnień ze swojego domu Gołda Tencer opublikowała wspólnie z bratem Januszem Tencerem w książce "W kuchni mamy Soni" w 2005 roku.
Karp po żydowsku
Gołda Tencer, aktorka, scenarzystka i reżyserka w Teatrze Żydowskim im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie, opowiada o kulinarnych wspomnieniach z rodzinnego domu w powojennej Łodzi.
![](https://i3.ytimg.com/vi/n70yMQFVxVE/maxresdefault.jpg)
![Dwoje dzieci i kobiea w średnim wieku pozują do zdjęcia. Dziewczynka w stroju japońskim, chłopiec w stroju kowbojskim. Kobieta w długiej czarnej sukni i kapeluszu.](/uploads/thumbs/6278d2003f7c2868256611.webp?version=3)
Gołda i Janusz Tencer w strojach karnawałowych z mamą Sonią
Łódź, ok. 1961.
Zbiory prywatne Gołdy Tencer
![Głęboki, porcelanowy talerz wypełniony karpiem po żydowsku. Obok talerza leżą dwie ozdobne łyżki oraz maca.](/uploads/thumbs/6278d22176bdb802842624.jpg?version=1)
Karp po żydowsku
Ugotuj to!
![](/assets_front/img/hor-20.webp)
Hanna Merlak, "Żydzi od kuchni. Opowieści wokół rodzinnego stołu"
Wyd. Austeria, 2019.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
Opowieści rodzinnego stołu
Wydana w 2019 roku książka "Żydzi od kuchni. Opowieści rodzinnego stołu" zawiera przepisy kulinarne i historie osób o żydowskich korzeniach, mieszkających w Polsce oraz w różnych zakątkach świata. Jak zauważa jej pomysłodawczyni i autorka, Hanna Merlak, przepisy stanowiły jedynie pretekst do rozmów z ludźmi i przywołania wspomnień.
Jedzenie kluczem do wspomnień
Hanna Merlak, autorka książki "Żydzi od kuchni. Opowieści rodzinnego stołu", opowiada o swojej pracy nad tym projektem.
![](https://i3.ytimg.com/vi/2O4sZAfaRtM/maxresdefault.jpg)
![Na stole znajduje się patelnia z mace braj, a wokół niej leżą m.in. pokruszona chałka, miseczki i słoiki wypełnione różnymi pastami i warzywami.](/uploads/thumbs/6278d21df1df3639557969.jpg?version=1)
Mace braj
Ugotuj to!
The Jewish Food Society
The Jewish Food Society to założona w 2017 roku organizacja non profit, która działa na rzecz zachowania i rewitalizacji żydowskiego dziedzictwa kulinarnego z całego świata. Stworzyła ona archiwum cyfrowe, w którym zgromadzono setki przepisów i powiązanych z nimi rodzinnych historii. Pokazują one, kim są Żydzi jako jednostki, rodziny i społeczność. Archiwum przepisów jest wykorzystywane w licznych programach publicznych: wspólnych posiłkach, świątecznych lekcjach gotowania oraz serii podcastów zatytułowanych "Schmaltzy".
Jedzenie najlepszym narratorem
Naama Shif opowiadaja o przyczynach powstania Jewish Food Society oraz o misji i działalności tej organizacji zbierającej przepisy Żydów z całego świata.
![](https://i3.ytimg.com/vi/o66o1Rrfbnc/maxresdefault.jpg)
Żydowscy imigranci z Maroka w Brazylii
Wśród historii zgromadzonych przez Jewish Food Society znajduje się historia Esther Serruyi Weyl. Jej krewni pod koniec XIX wieku wyemigrowali z Maroka do Brazylii, w okolice miasta Belém. Choć składniki potraw okazały się inne niż w ich rodzinnych stronach, zaadaptowali lokalne produkty, tworząc własną, unikalną kuchnię stanowiącą mieszankę marokańskich tradycji żydowskich i brazylijskich smaków. Esther pamięta z dzieciństwa podwójne szabatowe posiłki: pierwszy, spożywany w gminnej synagodze, zaś drugi – z rodziną, w domu babci, która często robiła adafinę lub kuskus, a czasem amoronię – danie z kurczaka, cebuli i bakłażana.
PRZEWIJAJ
lub PRZECIĄGAJ by iść dalej
lub PRZECIĄGAJ by iść dalej