Powrót

Od kuchni. / Tradycja Żydowska kultura kulinarna Święta dawniej i dziś

Ugotuj coś

Święta dawniej i dziś

Przygotowania do świąt oraz ich celebracja, podobnie jak przestrzeganie koszerności, do dziś stanowią ważny element tożsamości większości Żydów rozrzuconych po całym świecie i wspólny fundament dla całej diaspory żydowskiej. Budują więzi społeczne, akcentując szczególną rolę domu i rodziny.
Obraz głównie w odcieniach pomarańczowego i różowego. Fragment stołu nakrytego obrusem. Przy stole siedzi dziewczynka, z drugiej strony stoi kobieta. Na stole dwie świece w wysokich świecznikach. Kobieta wznosi ręce w kierunku świec.

"Szabat"

Nahum Gutman, Akwarela na papierze, 1950-1990.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
Zobacz 3D

Przygotowania na Szabat

Żydzi podczas szabatu muszą powstrzymać się od wszelkiej pracy i nie mogą rozpalać ognia ani gotować. Konieczne jest więc wcześniejsze przyrządzenie treściwego dania i przechowanie go w ciepłym miejscu. Żydzi z Europy Środkowej i Wschodniej od wieków przygotowywali czulent, zaś Żydzi z południowej części kontynentu – adafinę lub hamin. W dawnych czasach zawijano garnki z potrawą w słomę dla zatrzymania ciepła; z czasem najpopularniejsze stało się zanoszenie ich do miejscowej piekarni, gdzie przez całą noc znajdowały się w nagrzanym piecu i były odbierane w sobotę rano.
Poszarzała kartka. Pośrodku czarno-biała ilustracja. na niej kobieta stoi przy stole. Wznosi ręce w kierunku świecznika. Pod i nad ilustracją czarny napis w alfabecie hebrajskim i w języku hiszpańskim.

Zapalenie szabatowych świec

Ilustracja w "Minhagim", zbiorze religijnych praktyk w cyklu rocznym, wyd. Gerhard Johann Janson, Amsterdam, 1775.
Gross Family Collection, Tel Awiw
Zobacz powiązane obiekty
Zapalenie szabatowych świec
Czarno-biała fotografia. Witryna sklepowa. W wąskich drzwiach nastoletni chłopiec. W wąskim oknie witryny półki z pieczywem.

Chłopiec w drzwiach piekarni

Na fasadzie napis w jidysz „Dobre i piękne chały na szabas. Możemy upiec również twoją chałę”. Kraków, 1938.
YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
Czarno-białe zdjęcie. Kobiety, mężczyźni i dzieci pozują do zdjęcia. Kobiety trzymają w dłoniach naczynia. W tle dachy domów.

Kobiety niosące garnki z czulentem do piekarni

Białystok, 1932.
YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
Wnętrze kuchni, przy blacie kuchennym rabin kroi na duże kawałki rybę

Przygotowanie do szabatu w gminie żydowskiej w Katowicach

Na zdjęciu rabin Yehoshua Ellis. 2011, fot. Arkadiusz Ławrywianiec.
Zbiory prywatne
Zobacz powiązane obiekty
Przygotowanie do szabatu w gminie żydowskiej w Katowicach
Przygotowanie do szabatu w gminie żydowskiej w Katowicach

Przygotowania na Pesach

Pesach wymaga szczególnych przygotowań. Należy pozbyć się produktów zawierających zakwas (hebr. "chamec"). Polega to na całkowitym wysprzątaniu domu i usunięciu z niego mąki, pozostałości pieczywa oraz wszelkich innych artykułów, których składnikiem są zboża, nawet w śladowych ilościach. Kulminacją tych przygotowań jest symboliczne spalanie zakwaszonego pieczywa w przeddzień święta. Przed wojną panował zwyczaj (który utrzymuje się do dziś w ortodoksyjnych wspólnotach w Stanach Zjednoczonych i Izraelu) spalania chamecu publicznie, na podwórzu. Aby uniknąć wyrzucania cennych produktów, często przenosi się przed Pesach własność na nieżydowskich sąsiadów, podpisując akt sprzedaży.
Dwie czarno-białe ilustracje. U góry kilka osób porządkuje mieszkanie. Na dole kilka osób podczas posiłku siedzi wokół okrągłego stołu.

Oczyszczanie domu z chamecu przed Pesach oraz kolacja sederowa

Sceny z życia Żydów Portugalskich w Amsterdamie, miedzioryt Bernarda Picarta, Amsterdam-Paryż, 1724.
Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa
Poszarzała kwadratowa karta. Z lewej strony tekst w alfabecie hebrajskim. Z prawej strony i na dole kolorowe ilustracje przedstawiające przygotowania do kolacji sederowej.

Przygotowania do Pesach

Ilustracje w tak zwanym "Miscellaneum Rotszylda" (zbiór róznych tekstów), Wenecja, 1470.
The Israel Museum, Jerozolima
Wnętrze kuchni. Mężczyzna w średnim wieku przy piecu chlebowym. Mężczyzna jest ubrany w białą koszulę i ciemną kamizelkę. Na głowie ma czapkę z niedużym daszkiem.

Wypiek macy w piekarni

Lida, 1926, fot. Alter Kacyzne.
YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
Zobacz powiązane obiekty
Wypiek macy w piekarni
Wypiek macy w piekarni
Czarno-białe zdjęcie. 3 długie nakryte stoły. Wzdłuż nich po obu stronach siedzą dziesiątki osób.

Wieczór sederowy społeczności żydowskiej ocalałej po wojnie

Polska, 1947.
PAP, Warszawa
Czarno-białe zdjęcie. Na chodniku stoi mężczyzna w ciemnym ołaszczu i kapeluszu. W rękach trzyma otwarty modlitewnik. Kobieta pali w wiadrze chamec.

Palenie chamecu

Nowy Jork, lata 60. XX w.
ANU – Museum of the Jewish People, Tel Awiw
Zobacz powiązane obiekty
Palenie chamecu
Palenie chamecu
Czarnobiała fotografia. Uśmiechnięty młody mężczyzna pozuje przy piecu chlebowym. W prawej ręce trzyma ciasto owinięte w płótno. Lewą rękę ma lekko uniesioną.

Wypiek macy na Pesach

Kabul, lata 70. XX w.
The Israel Museum, Jerozolima
Zobacz powiązane obiekty
Wypiek macy na Pesach
Czterech mężczyzn stoi przy ścianie. Na stolikach przymocowanych do ściany wyrabiają ciasto na macę.

Wypiek macy na Pesach

Mea Szearim, Jerozolima, 2019.
East News
Zobacz powiązane obiekty
Wypiek macy na Pesach
Wypiek macy na Pesach
Przed budynkiem stoi grupa mężczyzn. Jeden z nich pochyla się nad małym ogniskiem rozpalonym na chodniku.

Palenie chamecu przed Pesach w gminie żydowskiej w Warszawie

Na pierwszym planie rabini Michael Schudrich i Yehoshua Ellis. 2019, fot. Krzysztof Bielawski.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
Zobacz powiązane obiekty
Palenie chamecu przed Pesach w gminie żydowskiej w Warszawie
Ścieżka tradycja koniec rozdziału
Zwiedzaj dalej
Tradycja
Stół Tradycji
PRZEWIJAJ
lub PRZECIĄGAJ
by iść dalej