Nowe sytuacje

Nowe trendy obyczajowe w XIX i XX wieku przeobrażają żydowską kulturę kulinarną. Życie publiczne toczy się w kawiarniach i restauracjach. Rozwijają się świeckie organizacje społeczne, a wraz z nimi masowa gastronomia – kuchnie ludowe czy stołówki dziecięce. Styl jedzenia zmienia się też pod wpływem nowych ideologii politycznych i promowanych przez nie wartości.
Czarno-biała fotografia wnętrza restauracji. Kilka stolików nakrytych białymi obrusami. Czworo gości przy stolikach. Kelner w bialym fartuchu. Na ścianie lustro.

Goście restauracji siedzący przy stolikach

Warszawa, okres międzywojenny.
Narodowe Archiwum Cyfrowe, Warszawa

Kawiarnie

Na przełomie XIX i XX wieku rośnie rola sfery publicznej i rozwija się wielkomiejska kultura kawiarniana. Żydzi mają istotny udział w jej tworzeniu. Ci, którzy są otwarci na asymilację i akulturację, przesiadują w popularnych miejscach, gdzie toczą się burzliwe debaty na temat sztuki, polityki, kultury i wyzwań codzienności. Osoby silniej związane z tradycją odwiedzają żydowskie restauracje i jadłodajnie serwujące potrawy koszerne.

Kultura kawiarni

Shachar Pinsker, historyk, opowiada o historii kawiarni i kawy, rozwoju kultury kawiarnianej na przełomie XIX i XX wieku oraz udziale Żydów w jej współtworzeniu.
  • Czarno-biała fotografia. Frontowy część budnku

    Restauracja Łącz

    Białystok, okres międzywojenny.
    Narodowe Archiwum Cyfrowe, Warszawa
  • Czarno-biala fotografia kawiarni. Kilka rzędów zajętych stolików.

    Romanisches Café

    Berlin, 1925, fot. Herbert Hoffmann.
    Das Bundesarchiv, Berlin
  • Czarno-biała fotografia wnętrza kawiarni. Na ladzie na szklanych półkach ciasta. Za ladą tęgi mężczyzna z wąsami i dwie kelnerki w białych fartuszkach.

    Karol Wilhelm Albrecht we wnętrzu swojej kawiarni Mała Ziemiańska

    Warszawa, okres międzywojenny.
    Narodowe Archiwum Cyfrowe, Warszawa

Nowe ideologie

W końcu XIX wieku narodziły się nowe ideologie polityczne, syjonizm i żydowski socjalizm (bundyzm), które miały wielki wpływ na przemianę żydowskiego życia. Promujący świecką kulturę żydowską bundowscy programowo negowali koszerność. Młodzi syjoniści z kolei przygotowywali się do emigracji do Palestyny, ucząc się pracy na roli, propagując proste jedzenie i wspólnotowy styl życia.
  • Czarno-biała fotografia. Grupa ludzi w roboczych ubraniach pozuje do zdjęcia na tle rozległego pola.

    Członkowie syjonistycznej organizacji He-Chaluc podczas posiłku w przerwie pracy na polu

    Grodno, 1920.
    YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
  • Czarno-biała fotografia młodego mężczyzny. Przed nim kilka talrzy wypelnionych jedzeniem.

    Członek syjonistycznej organizacji Młodzież Borochowa w stołówce hachszary

    Płock, 1933-1934.
    Ghetto Fighters’ House Archives, Lohamei HaGeta'ot
  • Czarno-biała fotografia wnętrza. Dwa długie stoły. Wkoło nich, na ławkach, siedzi grupa ponad dwudziestu osób. Przed nimi na stołach talerze.

    Stołówka komunalna w hachszarze organizacji Młodzież Borochowa

    Łódź, okres międzywojenny.
    Ghetto Fighters’ House Archives, Lohamei HaGeta'ot
  • Fotografia w kolorze sepii przedstawia pięć osób stojących za bufetem. Trzy kobiety i dwóch mężczyzn. Na ladzie kasa, nalewak do piwa. Za nimi półki wypełnione butelkami.

    Pracownicy za bufetem restauracji w dzielnicy Warszawy zamieszkiwanej w większości przez Żydów

    Lokal ten był odwiedzany głównie przez członków żydowskiej robotniczej partii Bund. Okres międzywojenny.
    YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
Biała filiżanka w kształcie kubeczka. Na niej biało-niebieskie logo w kształcie tarczy-herbu.Przy brzegu filiżanki dwie obwódki: niebieska i złota.

Filiżanka z logiem sportowego klubu Makabi

Porcelana, Zakłady Porcelany Ćmielów, 1930-1939.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
Zobacz powiązane obiekty
Filiżanka z logiem sportowego klubu Makabi

Masowa gastronomia

Na początku XX wieku, zwłaszcza po I wojnie światowej, rośnie rola organizacji społecznych. Niosą one pomoc ubogiej ludności żydowskiej dzięki wsparciu zagranicznych ziomkostw lub środkom zbieranym przez partie polityczne. Prowadzone są przedszkola, sierocińce, zakładane są kasy pożyczkowe, dystrybuowana jest żywność. Wymaga to nowego podejścia do gotowania – otwierane są stołówki i rozwija się masowa gastronomia.
  • Czarno-biała fotografia wnętrza. Duża grupa małych dzieci siedzi ciasno przy stole. Przed nimi talerze i kubki. U szczytu stołu dwie dorosłe kobiety.

    Posiłek w przedszkolu działającym przy szkole elementarnej Ester Rubinstein

    Wilno, okres międzywojenny.
    Ghetto Fighters’ House Archives, Lohamei HaGeta'ot
  • Czarno-biała fotografia. Grupa mężczyzn i dzieci zgromadzonych wokól stołu. Na stole bochenki chleba.

    Członkowie organizacji Bet Lechem rozdają biednym dzieciom chleb i chałę

    Tomaszów Mazowiecki, okres międzywojenny.
    YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
  • Czarno-biała fotografia parku lub ogrodu. Na trawie rozstawione długie stoły na około trzydzieści osób. Przy stołach, na ławkach, siedzą dzieci i kilka dorosłych osób. U góry zdjęcia napis w alfabecie hebrajskim.

    Dzieci oraz personel podczas posiłku w letnim sanatorium dziecięcym

    Sanatorium prowadzone było przez prowadzonym przez CISZO – Centralną Żydowską Organizację Szkolną. Falenica, okres międzywojenny.
    YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
  • Czarno-biała fotografia dużej sali. Sala wypełniona stolikami, wokół nich dzieci. Czytają z książek.

    Stołówka w Domu Sierot

    Sierociniec był prowadzony przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską. Warszawa, 1928.
    Ghetto Fighters’ House Archives, Lohamei HaGeta'ot
Dwa białe płaskie talerze. Na ich brzegach czarny napis w języku niemieckim: Jüdisches Krankenhaus, co się tłumaczy: Szpital żydowski.

Talerz ze szpitala żydowskiego w Sosnowcu

Fajans szkliwiony, Giesche Fabryka Porcelany SA, Katowice, 1925-1929. Na talerzu napis "Jüdisches Krankenhaus" (Szpital żydowski).
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
Zwiedzaj dalej
Nowoczesność
Wojny
PRZEWIJAJ
lub PRZECIĄGAJ
by iść dalej