Migracje smaków
Od końca XIX wieku coraz więcej Żydów z Europy Środkowo-Wschodniej emigrowało na Zachód, głównie do Ameryki, szukając tam większych możliwości ekonomicznych i zawodowych. W nowojorskim Lower East Side czy londyńskim East End imigranci tworzyli centra życia swojej społeczności. Choć nastawieni na asymilację, utrzymywali nadal więzi w ramach żydowskiej społeczności i przenosili ze sobą zwyczaje ze Starego Kontynentu. Między innymi były to tradycje kulinarne, które w nieznanych, trudnych warunkach mogły dać im poczucie bezpieczeństwa i domowej, rodzinnej atmosfery.
![Czarno-biała fotografia piętrowego budynku. Na górze okna mieszkania, na dole przeszklona restauracja. W jej otwartych drzwiach mężczyzna, kobieta i dziecko. Na szybach restaruracji napisy w alfabecie hebrajskim i angielskim, które się tłumaczy: Łódzka Koszerna Restauracja.](/uploads/thumbs/6278d06020b78535648471.webp?version=3)
Lodzer Kosher Restaurant (Łódzka Koszerna Restauracja) przy Brick Lane w Whitechapel w Londynie
Pochodzący z Łodzi właściciel Kever Kahn stoi w drzwiach wraz z żoną Rosą i dzieckiem. I poł. XX w.
Jewish Museum, Londyn
Zobacz powiązane obiekty
![Fotografia w kolorze sepii. Dwóch mężczyzn przed sklepem, jeden w długim białym fartuchu. Nad sklepem napis w języku angielskim: Fine Delicatessen. M. Bloom.](/uploads/thumbs/6278d06735530292706131.webp?version=3)
M. Bloom's Delicatessen (Delikatesy M. Blooma)
Bronks w Nowym Jorku, 1910.
YIVO Institute for Jewish Research, Nowy Jork
Zobacz 3D
American story
W Ameryce dania tradycyjnej kuchni żydowskiej stały się niezwykle popularne. Przybysze z Polski, Litwy, Ukrainy, Białorusi, Rumunii przenieśli ze sobą zwyczaje kulinarne Żydów aszkenazyjskich, tym samym rozsławiając produkty pochodzące z Europy Wschodniej: kiszonki, bajgle, kaszę gryczaną, barszcz, żurek, knysze, placki ziemniaczane (latkes), babki, chałki, okrągłe pieczywo z cebulą (bialystoker kuchen) czy pastrami. Są one dziś specjalnością żydowskich delikatesów, zaś niektóre z nich zostały kultowymi potrawami kuchni amerykańskiej.
Bajgiel z łososiem (tzw. lox and bagel)
Bajgiel z wędzonym łososiem to symbol kuchni żydowskiej w Ameryce. Bajgiel to tradycyjne pieczywo żydowskie przywiezione z Europy Wschodniej. Łosoś jako droga ryba nie był popularny wśród Żydów aszkenazyjskich – na ich stołach królował tani śledź. Łosoś trafił do kuchni żydowskiej dopiero w Ameryce, na przełomie XIX i XX wieku. W latach 20. i 30. stał się powszechnie dostępny dzięki łowiskom na Pacyfiku. Nazwa „lox” jest zamerykanizowaną wersją słowa z języka jidysz „laks”, czyli łosoś. Dla przestrzegających koszerności Żydów bajgiel z łososiem i kremowym serkiem stał się idealnym odpowiednikiem amerykańskiego śniadania złożonego z bekonu, jajek i tostów.
![Bajgiel przekrojony na pół z włożonym w środek jajecznikiem.](/uploads/thumbs/6278d22d68611709787636.jpg?version=1)
Bajgiel
Ugotuj to!
Przemysł koszerny
W Stanach Zjednoczonych już na początku XX wieku wraz z masowym napływem żydowskich imigrantów rozwinął się na dużą skalę przemysł koszerny. Produkowano i sprzedawano w supermarketach nie tylko podstawowe artykuły, lecz także tradycyjne, domowe dania kuchni żydowskiej, takie jak gefilte fisz, barszcz, zupa grzybowa czy chałka. Osobną kategorię stanowiły wyroby przeznaczone na Pesach: maca, alkohole, napoje, słodycze. Firmy wydawały książki kucharskie, reklamując w nich własne towary. Znak koszerności zyskało również wiele popularnych produktów, jak np. coca-cola, ketchup Heinz czy ciasteczka Oreo.
![Kolorowa okładka książki kucharskiej. Ilustracja pięcioosobowej rodziny przy zastawionym stole.](/uploads/thumbs/6278d07c0510f956875407.webp?version=2)
"Ojfanim far besere pejsech majcholim" (46 sposobów na lepsze posiłki na Pesach)
Książka kucharska Planters Edible Oil Company zawierająca przepisy na potrawy
z macy, Suffolk, lata 40. XX w. W Ameryce wiele wytwórni artykułów koszernych
reklamowało sie przy pomocy książek zawierających przepisy na dania oparte na
promowanych produktach.
z macy, Suffolk, lata 40. XX w. W Ameryce wiele wytwórni artykułów koszernych
reklamowało sie przy pomocy książek zawierających przepisy na dania oparte na
promowanych produktach.
Yiddish Book Center, Nowy Jork
![Dwa białe talerze. Na jednym znajduje się cały kawałek babki, a na drugim jest płasko ułożony plaster babki.](/uploads/thumbs/6278d21c49c14797271956.jpg?version=1)
Babka
Ugotuj to!
![Kolorowa fotografia. Biała furgonetka z czarnym napisem: Ko-Chin-Foo, Chinese Foods.](/uploads/thumbs/6278d08b85efc442143203.webp?version=1)
Samochód rozwożący chińskie jedzenie koszerne
Manhattan, Nowy Jork, 1981-1983.
ANU – Museum of the Jewish People, Tel Awiw
Nowa tradycja
Kultura kulinarna amerykańskich Żydów jest dziś różnorodna. Dla wielu osób aszknenazyjskie jedzenie jest nadal symbolem domu, jednak na co dzień gustują w bogatej, wielonarodowej ofercie gastronomicznej. Czasami mody stają się „nową tradycją”, jak na przykład odwiedzanie chińskich restauracji w Nowy Rok lub serwowanie sushi na żydowskich weselach. Ci, którzy jedzą koszernie, mogą godzić koszer z wegetarianizmem i weganizmem lub wybrać koszerne fast foody lub food trucki. W młodym pokoleniu, wraz z modą na ekologię i powrót do dawnych, przedindustrialnych technik produkcji żywności, wzrasta zainteresowanie tradycją – do łask wracają samodzielnie robione kiszonki, smalec czy pieczywo.
![Kolorowa fotografia. Duża furgonetka rozwożąca koszerne jedzenie. Z tyłu napis w języku angielskim: Yankee's Kosher Meals on Wheels, czyli Yankees's koszerne jedzenie na kółkach.](/uploads/thumbs/6278d08d8549a854573538.webp?version=1)
Yankee's Kosher Meals on Wheels (Koszerne posiłki na kółkach u pana Yankee)
Los Angeles, 1984.
ANU – Museum of the Jewish People, Tel Awiw
Zobacz 3D
![Kolorowa fotografia wnętrza restauracji samoobsługowej. Za ladą mężczyzna. Na ladzie miseczki, talerze. Powyżej tablica z menu.](/uploads/thumbs/6278d0918d442511275845.webp?version=3)
Wise Sons Jewish Delicatessen (Żydowskie Delikatesy Synów Wise'a)
Nowy Jork, XXI w.
Wise Sons Jewish Delicatessen, San Francisco
Kawiarnia Russa i jego córek
Russ&Daughters Cafe ma ponad stuletnią historię. Pierwotny sklep został założony w 1914 roku na Lower East Side w Nowym Jorku przez Joela Russa, imigranta ze Strzyżowa, który, wspierany przez córki, zaczynał od sprzedaży śledzi z beczki. W 2014 roku, prawnukowie Joela Russa – czwarte pokolenie właścicieli – otworzyli Russ & Daughters Cafe przy Orchards Street, kilka przecznic od miejsca, w którym stał pierwszy sklep. W ostatnich latach powstały kolejne lokale - przy Muzeum Żydowskim na Manhattanie oraz na Brooklynie.
PRZEWIJAJ
lub PRZECIĄGAJ by iść dalej
lub PRZECIĄGAJ by iść dalej