Powrót

Od kuchni. / Diaspora Żydowska kultura kulinarna Lokalność i obyczaj

Ugotuj coś
Ścieżka diaspora początek rozdziału

Lokalność i obyczaj

Kuchnia żydowska, która rozwijała się na przestrzeni ponad trzech tysięcy lat w wielu częściach świata, jest niezwykle różnorodna. Dania z rozmaitych regionów różnią się w zależności od lokalnie dostępnych produktów oraz stosowanych technik przetwarzania żywności. Najczęściej Żydzi włączali je do swojej tradycji i dostosowywali do nich przepisy kulinarne, jednocześnie przestrzegając zasad koszerności. Migrując, odgrywali też istotną rolę w upowszechnianiu niektórych produktów i potraw, w obrębie zarówno swojego, jak i nieżydowskiego świata.

Diaspora

Najstarsze społeczności żydowskie w diasporze zaczęły powstawać już w starożytności – w Persji, Babilonii, Egipcie, Grecji, Cesarstwie Rzymskim. Rozproszenie ludności żydowskiej na masową skalę nastąpiło po podboju Palestyny przez Rzymian, pociągającym za sobą zburzenie Świątyni w 70 r. i przemianowanie Jerozolimy na Aelia Capitolina w 135 roku. Od tego czasu Żydzi coraz liczniej zaczęli się osiedlać w basenie Morza Śródziemnego i na Bliskim Wschodzie. Stopniowo podzielili się na kilka odrębnych grup etniczno-kulturowych – przede wszystkim na Sefardyjczyków, Aszkenazyjczyków i Mizrachijczyków.

Czym właściwie jest kuchnia żydowska?

Leah Koenig, pisarka i autorka książek kulinarnych z Nowego Jorku, opowiada o zróżnicowaniu kuchni żydowskiej oraz o tym, jak zasady koszerności są stosowane w odniesieniu do lokalnych produktów i warunków klimatycznych.

Różnice

Żydzi w diasporze, żyjąc w różnym otoczeniu i klimacie, wykształcili lokalne smaki, obyczaje i estetykę. Ich synagogi i przedmioty rytualne miały odmienne style architektoniczne, ornamentykę i motywy ikonograficzne. Regionalne odrębności dotyczyły również niektórych zwyczajów wynikających z interpretacji prawa religijnego. Na przykład tradycja aszkenazyjska zabrania spożywania podczas Pesach nie tylko zbóż, lecz także roślin strączkowych, kukurydzy i ryżu (tzw. kitniot), natomiast tradycja sefardyjska na to zezwala.
Metalowy świecznik ma 7 świeczek. Ósmej brakuje. Dzwonkowate miejsca na świeczki są ustawione w rzędzie na niskiej prostokątnej podstawie. Tło dla świeczek stanowi pionowa ścianka przymocowana do podstawy. Ścianka jest wypełniona wypukłymi ornamentami. Wśród nich na środku motyw świecznika, obok niego 2 lwy, na górze 2 pawie.

Chanukija, srebro, Polska, XVIII w.

Aszkenazyjskie synagogi i przedmioty rytualne często były dekorowane symbolicznymi przedstawieniami zwierząt odnoszącymi się do Tory, Boga i Stworzenia. Nawiązywały do stylów architektury i sztuki europejskiej – gotyku, baroku, klasycyzmu.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa
Ozdobny metalowy świecznik. Miejsca na świeczki umieszczone obok siebie w rzędzie. Z tyłu przymocowana jest do nich pionowa ażurowa ścianka. W centralnej części ścianki rozeta. Świecznik ma orientalny charakter.

Chanukija, mosiądz, Maroko, XVIII w.

Orientalne i sefardyjskie synagogi oraz przedmioty rytualne stylistycznie nawiązywały do sztuki islamu. Przeważał w nich abstrakcyjny ornament, unikano figuracji.
Gross Family Collection, Tel Awiw
Zobacz 3D
Fioletowy, prawie kwadratowy materiał. Na nim lekko wytarty zarys złotych zdobień. Materiał jest połyskujący.

Nakrycie na talerz sederowy, Irak, ok. 1920

W kręgu sefardyjskim, z powodu gorącego klimatu, talerz sederowy nie miał oznakowań, natomiast był przykrywany chustą z wyhaftowanymi nazwami potraw.
Gross Family Collection, Tel Awiw
Biały talerz w kształcie owalnym. Widoczne złote napisy w języku hebrajskim w wyodrębnionych polach.

Talerz sederowy, XVIII w., Polska

W kręgu aszkenazyjskim talerz sederowy miał wyodrębnione pola na poszczególne potrawy.
Stara Synagoga, Muzeum Krakowa, Kraków
Ścieżka diaspora koniec rozdziału
Zwiedzaj dalej
Diaspora
Kuchnia aszkenazyjska
PRZEWIJAJ
lub PRZECIĄGAJ
by iść dalej